Geschreven door Göksu Başaran
De druk op kunst en vrijheid van meningsuiting in Turkije wordt met de dag zichtbaarder. Het meest recente en schokkende voorbeeld is wat er met artiest Mabel Matiz is gebeurd. Vanwege zijn nummer “Perperişan” werd hij doelwit gemaakt en op beschuldiging van “schending van de goede zeden” door het Openbaar Ministerie van Istanbul ondervraagd. Dat een kunstenaar, die een belangrijke rol speelt in het culturele leven van het land, enkel en alleen om een lied wordt gecriminaliseerd, wordt gezien als een directe aanval niet alleen op de kunst zelf, maar ook op het fundamentele begrip van vrijheid binnen de samenleving. Het punt waarop dit proces is beland, toont hoe kunstenaars in Turkije nauwelijks ademruimte krijgen en hoe elk woord en elke melodie botst op de intolerantie van de staat.
De oorsprong van deze kwestie ligt bij de stappen die het Ministerie van Binnenlandse Zaken heeft genomen. Dit ministerie diende een officiële klacht in bij het Openbaar Ministerie en verklaarde dat de tekst en de videoclip van “Perperişan” in strijd zouden zijn met de openbare orde. Deze klacht is echter geen gevolg van een concrete bedreiging voor veiligheid of orde, maar weerspiegelt een politieke keuze en de wens van de regering om culturele expressie te controleren. Deze aanval op de kracht van muziek en kunst maakt deel uit van een patroon dat al jaren zichtbaar is: systematische druk op kunstenaars, journalisten, schrijvers en intellectuelen, telkens onder een andere noemer. “Perperişan” is daarmee toegevoegd aan de reeks van gevallen waarin kunst wordt bestraft.
Kort daarop mengde ook het Ministerie van Familiezaken zich in de kwestie. Dit ministerie verzocht om het nummer te blokkeren, met als argument dat het “in strijd zou zijn met de openbare orde en de volksgezondheid”. Deze eis laat zien dat de staat kunst beschouwt als een bedreiging. De gedachte dat een lied de openbare orde zou kunnen verstoren, is een uitdrukking van angst voor de maatschappelijke impact van kunst. Kunst heeft door de geschiedenis heen altijd een spiegel voorgehouden aan machthebbers, de stem van het volk vertolkt en de taal van vrijheid gevormd. Wat we vandaag in Turkije zien, is een poging om die spiegel te breken en die stem het zwijgen op te leggen.
Vervolgens trad het Openbaar Ministerie van Istanbul officieel in actie en kondigde het aan dat er een onderzoek was geopend tegen Mabel Matiz op basis van de aanklacht “schending van de goede zeden”. Daarmee veranderde de kwestie van een politieke aanval in een juridisch proces. Dat de artiest onder politiebewaking een verklaring moest afleggen, laat de ernst van de situatie duidelijk zien. Dit beeld wordt niet alleen gebruikt om Mabel Matiz onder druk te zetten, maar fungeert ook als een waarschuwing aan de gehele samenleving: wie een lied zingt, een tekst schrijft of zich uitspreekt, zal de macht tegenover zich vinden.
De balans is inmiddels helder: het Ministerie van Binnenlandse Zaken diende een klacht in, het Ministerie van Familiezaken vroeg om een blokkade en het Openbaar Ministerie startte een formeel onderzoek. Het resultaat is dat Mabel Matiz zich moet verantwoorden voor justitie – enkel en alleen vanwege een lied. Deze realiteit laat zien hoe kunst en vrijheid in Turkije worden gecriminaliseerd en hoe ver de intolerantie van de machthebbers is doorgeschoten. Het feit dat één enkel lied zo’n staatszaak kan worden, schaadt bovendien het internationale imago van Turkije. Voor Turkse gemeenschappen in het buitenland is dit een bron van schaamte, omdat zij moeten toekijken hoe een land dat pretendeert democratisch te zijn, kunstenaars vervolgt vanwege muziek.
Het proces rond “Perperişan” laat zien hoe ver de onverdraagzaamheid van de Turkse staat jegens kunst is doorgeschoten. Turkije stond al jarenlang in de internationale schijnwerpers vanwege ernstige beperkingen op pers- en meningsvrijheid. Nu wordt met de vervolging van een artiest voor een lied duidelijk dat het land nog verder terugvalt. Deze zaak zal de geschiedenis ingaan als een zwarte bladzijde. Het vervolgen van Mabel Matiz betekent in feite het vervolgen van iedereen die kunst maakt, vrijheid opeist en naast het volk staat. Kunst kan echter niet worden vernietigd of tot zwijgen gebracht; geen enkel regime in de geschiedenis is daarin geslaagd en dit regime zal dat evenmin kunnen.